Kıtalar yılda 1 – 2 cm gibi çok yavaş bir hızla hareket etmektedir. Kuzey Amerika ile Avrupa her yıl birbirlerinden 2,5 cm uzaklaşmaktadır. Hareket her ne kadar yavaş olsa da milyonlarca yıl devam ettiği için etkisi büyük olmuştur.
Günümüzden 200 milyon yıl önce bütün karalar bir araya gelerek Pangea'yı oluşturmuşlardır. Daha sonra kırılarak birbirinden uzaklaşan kara parçaları iki büyük parçaya ayrılmıştır. Kuzeyde olana Laurasia , Güneyde olana Gondwana adı verilmiştir. 135 milyon yıl önce bu iki kıta arasında Tetis jeosenklinali açılmıştır. 35 milyon yıl önce bu iki kıtada parçalanarak günümüzdeki dağılım ortaya çıkmaya başlamıştır.
KITALARIN KAYMASI
İnsanlar ilk dünya haritaları çizimiyle birlikte bunları incelediklerinde özellikle Güney Amerika ile Afrika kıtalarının sınırlarının birbiriyle lego parçaları gibi uyumlu olduğunu görmüşlerdir. Buda bir zamanlar bu iki kıtanın bir arada bulunmuş olacağı fikrini akla getirmiştir. Gerçektende elimize bir Dünya haritası aldığımızda özellikle Atlas okyanusuna kıyısı olan kıtaların sınır kesimlerinin birbirine uyumlu olduğu görülmektedir.
WEGENER TEORİSİ : Kıtalar arasında bu ilişki Alfred Wegener isimli bir Alman bilim adamının dikkatini çekti. Wegener , bütün kıtaların , birinci zamanın ikinci yarısına kadar tek parça halinde olduğunu , 2. ve 3. zamanlarda kıtaların parçalanıp farklı yönlere doğru kayarak birbirinden uzaklaştığını , kıtaların arasındaki boşluklara suların dolmasıyla okyanus ve denizlerin meydana geldiğini ileri sürdü. Wegener teorisini ispatlamak için Afrika ve Güney Amerika kıyılarının bir yap – bozun parçaları gibi birbirine uyduğunu , yine buralardaki bitki ve hayvan fosilleri ile taşların özelliklerinin birbirine çok benzediğini kanıt olarak göstermiştir. Wegener kıtaların bir zamanlar bir araya gelmesini ispatladığı halde kıtaların neden birbirinden uzaklaştığını açıklayamamıştır. Bu durum daha sonra Levha Tektoniği Teorisi ile açıklanabilmiştir.
Karaları meydana getiren ve aynı zamanda okyanusların altında devam eden yerkabuğu bütün değildir , düzensiz kırıklarla parçalanmış durumdadır. Yerkabuğundaki çatlaklar boyunca birbirinden ayrılan bu parçaların her birine LEVHA ( PLAKA ) adı verilir.
BAŞLICA LEVHALAR ; Avrasya , Kuzey Amerika , Pasifik , Güney Amerika , Arap – Afrika , Avustralya , Antarktika , Hindistan , Filipinler , Nazka ve Kokos’tur. Ülkemiz Avrasya , Afrika ve Arap levhalarının sınırında bulunur.
KONVEKSİYONEL AKINTILAR
Levhalar Astenosfer adı verilen mantonun en üst kısmının üzerinde hareket etmektedir. Levhaların bu hareketini sağlayan mantoda görülen konveksiyonel akıntılardır.Dünyanın çekirdeğinin sıcaklığı 5.000 °C’ye varmaktadır. Buradan gelen enerjiyle ısınan magmanın yoğunluğu azaldığı için yüzeye doğru yükselir. Astenosfere kadar yükselen bu sıcak magma buradaki soğuk magmayı çevreye doğru iterek konveksiyonel akıntıların meydana gelmesine neden olur. Çevreye doğru itilen soğuk magma tekrar derinlere doğru inip ısınır ve yükselmeye başlar. İşte milyonlarca yıldır devam eden bu olay kıtaların kaymasına neden olmaktadır.
LEVHA TEKTONİĞİ KURAMI
Alfred Wegener’in teorisi geliştirilerek LEVHA TEKTONİĞİ TEORİSİ adıyla yeni bir teori ortaya atılmıştır. Bugün levhaların oluşumunu , kıtaların kaymasını , dalma – batma olaylarını en iyi açıklayan teori levha tektoniğidir. Bu teoriye göre , yerkabuğu levha denilen çok büyük parçalar halindedir. Kalınlıkları 70 – 100 km arasında değişen çeşitli büyüklükteki levhalar , manto tabakası üzerinde yüzer haldedir. Konveksiyonel akıntılar astonosferde yükselir ve levhaların altında yayılarak onların hareket etmesine neden olur.
Hiçbir levha etrafındaki levhaları etkilemeden hareket edemez. Levhalar hareket ederken etraflarındaki diğer levhaları da hareket ettirerek yerkabuğu üzerinde büyük değişiklikler meydana getirirler. Levhaların hareket yönleri ve hızları birbirinden farklıdır. Bu nedenle kimi zaman birbirinden uzaklaşır , kimi zaman birbirlerine yaklaşır. Litosferi oluşturan levhalar arasındaki sınırlara LEVHA SINIRI denir. Levha sınırlarındaki uzaklaşma ve yakınlaşma hareketleri sonucu çeşitli olaylar meydana gelir.
